فهرست مطالب
مجله مطالعات باستان شناسی
سال چهاردهم شماره 3 (پیاپی 31، پاییز 1401)
- تاریخ انتشار: 1402/01/05
- تعداد عناوین: 9
-
-
صفحات 1-20فعالیت های باستان شناسی دو دهه اخیر در بیشاپور منجر به آشکار شدن سازه های معماری، گچ بری ها، مهرها و دیگر آثار از این محوطه ارزشمند شده است. این شهر که از نخستین شهرها و پایتخت های ساسانی است خود دارای تاریخ شهرسازی مکتوب است. کاوش در این شهر از سال 1935 م، آغاز و هنوز هم فعالیت های باستان شناسانه در آن ادامه دارد. در حین فعالیت های باستان شناسی در بیشاپور چند قطعه معدود گچ بری با نقش انسانی پدیدار شد که همانند آن ها در دیگر محوطه های ساسانی تاکنون مشاهده و معرفی نشده اند، این قطعات بیشتر در فصل نهم کاوش های بیشاپور یافت شده و بیشتر متمرکز بر جنوب ایوان موزاییک و تالار چلیپا شکل شاه نشین است. ظاهرا تزیینات گچ بری یا به یک باره بر روی دیوارها کشیده می شده و سپس هنرمند با ابزاری شبیه لیسه نقوش مورد نظر خود را روی گچ ها ایجاد می کرده است و یا به صورت قالب گیری تهیه می شده و سپس درجای خود نصب می شده است. در این مقاله روش یافته اندوزی داده ها به دو شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت گرفته است و کوشش شده است تا این یافته ها در بستر هنر گچ بری دوره ساسانی شهر تاریخی بیشاپور معرفی و تجزیه وتحلیل شود و نشان می دهد که هنر گچ بری ساسانی در ابتدای امر کاملا وارث گذشته ایرانی است.کلیدواژگان: ساسانی، گچ بری، نقوش انسانی، بیشاپور، فارس
-
صفحات 21-43یکی از نواحی منطقه زاگرس مرکزی که کم ترین مطالعات گاهنگاری در ارتباط با دوره مفرغ در آن صورت گرفته، شرق لرستان است. مطالعات گاهنگاری مربوط به زاگرس مرکزی بیش از هر ناحیه دیگری، در حوضه رودخانه گاماسیاب در نهاوند و کنگاور متمرکز شده است. انطباق گاهنگاری لرستان و دره گاماسیاب در عصر مفرغ با مشکلات عدیده ای مواجه است. از سویی، گاهنگاری منطقه گاماسیاب و کنگاور نیز مربوط به دهه 1970 و 1980 بوده و تاکنون حجم و کیفیت یافته های باستان شناختی این منطقه نیز تغییر نموده است. به منظور روشن نمودن وضعیت گاهنگاری شرق لرستان، در تپه گریران الشتر کاوش لایه نگاری توسط نگارندگان صورت گرفته است. کاوش های صورت گرفته در این محوطه نشان داده که سفال رایج در عصر مفرغ پس از دوره آغاز عیلامی، سفالی منقوش خوش ساخت موسوم به گودین III است. این در حالی است، در حوضه رودخانه گاماسیاب دوره قدیم مفرغ با سفال یانیقی شناخته شده است. بر اساس کاوش صورت گرفته در تپه گریران، به نظر می رسد فرهنگ های رایج در عصر مفرغ لرستان بیش تر با نواحی غرب و جنوب لرستان در ارتباط بوده است. در این ناحیه سفال یانیقی مشاهده نشده یا به ندرت دیده شده است. در این پژوهش با توجه به یافته های به دست آمده از کاوش گریران گاهنگاری منطبق با واقعیت های فرهنگی منطقه تنظیم شده است. بر این اساس، دوره قدیم عصر مفرغ (اوایل تا اواسط هزاره سوم پ.م) در تپه گریران پس از دوره آغاز عیلامی بدون هیچ وقفه ای ادامه یافته است. در این دوره سفال موسوم به فاز های قدیم گودین III (که در گاهنگاری گودین مربوط به دوره میانی عصر مفرغ است) و سفال پلی کروم مفرغ قدیم رواج داشته است. در این پژوهش سعی شده تا به سوالات زیر پاسخ داده شود: وضعیت گاهنگاری شرق لرستان در دوره مفرغ به چه صورتی بوده است؟ و کاوش لایه نگاری تپه گریران چگونه می تواند در اصلاح نواقص گاهنگاری شرق لرستان واقع گردد؟کلیدواژگان: عصر مفرغ، گاهنگاری، تپه گریران، شرق لرستان، شرق زاگرس مرکزی
-
صفحات 45-67بررسی معماری و تزیینات وابسته بدان یکی از ابزارهای اساسی باستان شناسان در جهت شناخت جوامع و فرهنگ های باستانی است. معماری عصر آهن ایران اما علیرغم اهمیت آن به عنوان پیش درآمد معماری دوران تاریخی (ماد و هخامنشی) کمتر از آنچه شایسته بوده، مورد توجه قرار گرفته است. از جمله عناصر معماری عصر آهن که آگاهی ما نسبت به آن ها طی چند دهه اخیر به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است، آجرهای منقوشی است که از مناطق شمال غرب، لرستان و مرکز فلات ایران و محوطه های گوناگونی چون حسنلو، ربط، قلایچی، باباجان، سیلک، قلی درویش، شمشیرگاه و غلام تپه جعفرآباد به دست آمده اند. در مقاله پیش رو برآنیم که ضمن توصیف آجرهای منقوش عصر آهن، به گونه شناسی آن ها پرداخته و ضمن بررسی میزان تاثیرپذیری این آجرها از هنر مناطق و ملل همجوار، کاربری آن ها یا به عبارت بهتر کاربری فضاهایی که آجرهای منقوش آذین گر آنها بوده اند را مشخص نماییم. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که این آجرها به سه دسته متمایز قابل تقسیم بندی هستند که با تقسیمات سه گانه سیاسی و جغرافیایی نیمه نخست هزاره اول ق.م همخوانی دارد. همچنین این آجرها ضمن تاثیرپذیری از هنر ملل همجوار، کاملا بومی هستند و توسط هنرمندان محلی ساخته شده اند و اغلب در بناهای مذهبی این دوران مورد استفاده قرار گرفته اند. در مقاله پیش رو برآنیم که ضمن توصیف آجرهای منقوش عصر آهن، به گونه شناسی آن ها پرداخته و ضمن بررسی میزان تاثیرپذیری این آجرها از هنر مناطق و ملل همجوار، کاربری آن ها یا به عبارت بهتر کاربری فضاهایی که آجرهای منقوش آذین گر آنها بوده اند را مشخص نماییم. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که این آجرها به سه دسته متمایز قابل تقسیم بندی هستند که با تقسیمات سه گانه سیاسی و جغرافیایی نیمه نخست هزاره اول ق.م همخوانی دارد. همچنین این آجرها ضمن تاثیرپذیری از هنر ملل همجوار، کاملا بومی هستند و توسط هنرمندان محلی ساخته شده اند و اغلب در بناهای مذهبی این دوران مورد استفاده قرار گرفته اند.کلیدواژگان: آجر منقوش، عصر آهن، مانا، بابا جان، فلات مرکزی
-
صفحات 69-92حدود نیمه آخر قرن چهارم میلادی، شاهد حضور قومی صحرانشین بنام هون ها یا هپتالی ها هستیم که به مرزهای شمال شرقی ایران تجاوز کرده، به قتل و غارت می پرداختند. این قوم که از غرب چین به سمت آسیای میانه سرازیر شده بودند، هر از گاهی شمال خراسان را مورد تاخت وتاز قرار می دادند. وجود چنین دشمن بزرگی، چندین تن از پادشاهان ساسانی را وادار کرد که برای دفاع از این مرز مهم در شرق حضور پیدا کنند. یزدگرد اول از جمله پادشاهانی است که به مدت هفت سال، جهت دفع این قوم، در این خطه حضور داشت. دستگرد یزد شاپوران و بنای آتشکده بندیان، محل اقامت نامبرده است. بهرام پنجم ساسانی نیز به مانند یزدگرد، از این خطر بالقوه آگاه بود و حضورش در این جبهه شکست سنگینی برای هپتالی ها به ارمغان آورد. بندیان درگز یکی از آتشکده های دوره ساسانی را در معرض دید قرار می دهد. در تالار این آتشکده وقایع جنگ بین بهرام پنجم و پادشاه هپتالی را از طریق نقش مایه های گچ بری شده به نمایش گذاشته است. در این گچ بری ها صحنه های مختلفی از خارج شدن بهرام پنجم از تیسفون به قصد جنگ با پادشاه هپتالی، به صورت نقوش پی در پی به نمایش درآمده است. گچ بری های فوق براساس متون تاریخی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته اند. افزون بر نقوش گچ بری، کتیبه های پهلوی ساسانی که بر دیوار محراب آتشکده نقر شده اند نیز به معرفی برخی از این نقوش پرداخته اند. این آتشکده که در زمان یزدگرد اول ساخته شده، در زمان بهرام پنجم به منظور ایجاد نقوش گچبری توسعه پیدا می کند. این آتشکده در زمان پیروز به وسیله هپتالی ها تخریب گردیده است؛ بنابراین تنها بخشی از قسمت پایین گچ بری ها برجای مانده است. در مقاله ای نظرات نگارنده در مورد برخی شخصیت های موجود در این گچبری مورد نقد قرار گرفته است. نگارنده بر این باور است نویسندگان این مقاله دقت لازم در تطبیق نقوش با برخی وقایع تاریخی را نداشته اند. نخستین صحنه ای که در گچ بری ها دیده می شود مربوط به بهرام پنجم است.کلیدواژگان: گچبری، هپتالی ها، ساسانی ها، بندیان درگز، بهرام پنجم
-
صفحات 93-118یکی از محوطه های باستانی ارزشمند ایران در طول قرون میانی اسلامی، دست کند زیرزمینی تهیق از توابع شهرستان خمین است. در فصل اول کاوش های باستان شناسی این محوطه علاوه بر شناسایی فضا های مختلف معماری، سفالینه ها، ظروف شیشه ای و مهره های متنوع، آثار ارزشمند دیگری مانند انواع ظروف و اشیای فلزی از جنس مفرغ و آهن، مسکوکات طلا و زیور آلات طلایی و نقره ای، به دست آمد. آثار فلزی تهیق به دلیل تنوع فرم و جنس و فراوانی نمونه های شناسایی شده، در مطالعات باستان شناسی دوران اسلامی ایران جایگاه ویژه ای دارند؛ زیرا از معدود محوطه های باستانی شناخته شده این دوران محسوب می شود که این میزان از آثار فلزی دوران اسلامی در کاوش های آن به دست آمده است. این امر بدین سبب اهمیت دارد که تعداد کل محوطه های باستانی این دوران که در کاوش های باستان شناسی آن با حجم زیاد انواع مختلف آثار فلزی به دست آمده باشد، از تعداد انگشتان یک دست فراتر نمی رود؛ در عین حال که بیشتر این محوطه ها نیز چند مرحله استقراری داشته و با قطعیت نمی توان همه آثار فلزی مکشوفه در آنها را متعلق به یک دوره زمانی خاص دانست مانند آنچه که در کاوش های باستان شناسی نیشابور به دست آمده است. همین موضوع نشان دهنده اهمیت این آثار است که تاکنون در پژوهش مستقلی بدان ها پرداخته نشده است. با توجه به این موضوع هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی، تاریخ گذاری نسبی و مطالعه مقایسه آثار فلزی به دست آمده در کاوش های تهیق خمین است. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات آن شامل فعالیت های میدانی و مطالعات کتابخانه ای است. در این مطالعات چنین مشخص شد که اولا بسیاری از آثار فلزی به دست آمده در کاوش های باستان شناسی تهیق، در قرون 6-7 ه.ق تولید شده اند؛ موضوعی که با انجام مطالعات مقایسه ای دیگر و نیز وجود شواهدی از سکه های این دوره در کاوش های محوطه، ثابت شده است. ثانیا بخش مهمی از ظروف فلزی به دست آمده در تهیق به ویژه ظروف مفرغی و زیور آلات طلایی، احتمالا در مناطقی همچون نیشابور و جرجان تولید و از آنجا به این منطقه صادر شده اند.کلیدواژگان: فلزکاری، قرون میانی اسلامی، دستکند، تهیق، خمین
-
صفحات 119-140
محوطه وستمین در هشتاد کیلومتری جنوب شهر ساری نه کیلومتری جنوب شرقی شهر کیاسر، مرکز بخش چهاردانگه از توابع شهرستان ساری و مرکز استان مازندران واقع شده است. وستمین نام روستایی که محوطه تاریخی کاوش شده در سه کیلومتری شمال آن قرار دارد. نام اصلی این محوطه «لت سر» است. محوطه تاریخی وستمین شامل گورستان شرقی، گورستان غربی، محوطه استقراری، قلعه و گورستان اسلامی است. محوطه وستمین نخستین محوطه اشکانی در مازندران است که مورد کاوش باستان شناختی قرار گرفته است. آنچه گورستان این محوطه را از دیگر گورستان های مکشوفه در حوزه فرهنگی اشکانیان متمایز می نماید، گورستان غربی آن شامل گور دخمه های خانوادگی است که از نظر معماری منحصر به فرد است. تدفین ها در داخل دخمه ها دسته جمعی می باشند. تعداد افرادی که درون دخمه ها دفن شده اند، از یک تا پنج مورد متفاوت و شیوه تدفین آن ها عمدتا چمباتمه ای است. در مقاله پیش رو نگارندگان بر آن است که ضمن توصیف مهرها، به گونه شناسی و کاربری آن ها بپردازد و آین شاخص را تبیین و تفسیر نمایید. از بررسی های های به عمل آمده می توان استنتاج کرد که به دلیل نبود منابع کافی بعضی از پژوهشگران در تشخیص مهرهای اشکانی دچار اشتباه می شوند. برخی از پژوهشگران مهرهای اشکانی را به دوره سلوکی و برخی دیگر آن را به دوره ساسانی نسبت می دهند. ولی در مقاله حاضر نشان داده خواهد شد که مهرهای اشکانی مانند دیگر پدیده های هنری متاثر از دورهای قبل و تاثیرگذار بر روی مهرهای شماره بعد از خود یعنی مهرهای ساسانی است. جنس مهرها و مهرهای انگشتری وستمین متنوع و از جنس سنگ عقیق، نقره، آهن و مفرغ است. نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی، پرنده، نقش سوار و نقش آتشدان از جمله نقوش یافت شده در روی مهرهای وستمین است. در استفاده از مهرها به عنوان هدیه، جنسیت متوفی مطرح نبوده و این آثار علاوه بر مردان، به همراه زنان نیز به دست آمده اند. به نظر می رسد که مهرهای وستمین در گروه مهرهای شخصی قرار می گیرد. با توجه به مقایسه مهرهای وستمین با مهرهای محوطه اشکانی ولم، مرسین چال، حسنی محله، خرم رود و نوروز محله باید گفت مهرهای وستمین مربوط به دوره اشکانی است.
کلیدواژگان: اشکانی، مهر، مهر انگشتر، نقش، وستمین -
صفحات 141-166
تپه چای، تپه ی کوچکی به ارتفاع 1 متر از سطح زمین های اطراف است که در 10 کیلومتری جنوب شرقی خوی واقع شده است. اولین فصل کاوش در این محوطه در تابستان 1400 با هدف شناخت گستره محوطه، تعیین عرصه و تدوین نقشه گستردگی محوطه و نیز به منظور ارایه یک لایه نگاری دقیق از معماری، لایه ها و مواد فرهنگی به دست آمده از دوره های مختلف صورت گرفت. وضعیت گاهنگاری منطقه در دوران مس و سنگ و مفرغ و ارتباط و برهمکنش جوامع دشت خوی با مناطق همجوار از یک سو و چگونگی استفاده و استحصال مواد خام مانند ابسیدین و نمک و نیز منشایابی ابسیدین های محوطه از سوی دیگر از جمله سوالات اساسی این کاوش است. در این راستا تعداد 9 گمانه جهت تعیین عرصه و حریم محوطه، مورد کاوش قرار گرفت که از این تعداد، 3 گمانه بر روی عرصه بوده و مابقی خارج از محدوده بودند و بر اساس آن وسعت حقیقی تپه 7468 مترمربع بوده و خط عرصه و حریم پیشنهادی آن بر روی نقشه ترسیم گردید. گمانه لایه نگاری (گمانه 10) نیز در جبهه جنوب غربی تپه تا عمق 8 متری از نقطه مبنای گمانه مورد کاوش قرار گرفت و در مجموع، 40/7 متر از بقایای معماری و لایه های فرهنگی در آن شناسایی گردید که با توجه به گونه شناسی سفال های به دست آمده و مقایسه آنها با دیگر محوطه های حوزه شمال غرب ایران، با یک تاریخ گذاری نسبی، می توان 4 دوره استقراری متعلق به دوره مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) (تپه چای I)، مس و سنگ جدید 1 (فرهنگ پیزدلی) (تپه چای II)، مس و سنگ جدید 2 (فرهنگ سفال های کاه رو) (تپه چای III) و مس و سنگ جدید 3 (فرهنگ سفال های با تمپر کاه و شیاری و منقل های سوراخدار) و کورا - ارس I (تپه چای IV) را برای توالی استقراری این محوطه در نظر گرفت. در طی کاوش هیچ گونه وقفه فرهنگی بین آثار دوران مس و سنگ جدید و مفرغ قدیم مشاهده نشد و شواهد بیانگر یک تداوم و گذار بین این دو دوره است و احتمالا اقوام کورا- ارسی همانند کول تپه هادیشهر از درون بافت اقوام مس و سنگ جدید تپه چای بیرون آمده اند. بنابراین با توجه به نتایج کاوش تپه چای و هم چنین کاوش های کول تپه هادیشهر، تپه دوزداغی خوی، تپه گیجلر و گوی تپه، شاید بتوان شمال غرب ایران را به عنوان یکی از کانون های مرکزی شکل گیری فرهنگ کورا- ارس یا مفرغ قدیم معرفی کرد. هم چنین شواهد برجای مانده ازکاوش، یک کارکرد مبادلاتی تجاری با مناطق هم جوار مخصوصا تجارت ابسیدین و نمک در دوران پیش از تاریخ برای تپه چای را پیشنهاد می دهد.
کلیدواژگان: شمال غرب دریاچه ارومیه، تپه چای، گاهنگاری نسبی، مس و سنگ، کورا - ارس، ابسیدین -
صفحات 169-193
سنگ قبرهای موجود در گورستان ها را شاید بتوان یکی از پیچیده ترین آثار هنری بشری از نظر معناشناختی در ورای آنها دانست؛ چرا که این دسته از آثار با مهمترین و دردناکترین واقعه زندگی انسان یعنی مرگ و آخرت سر و کار دارند. سنگ مزارات چه از لحاظ فرم کلی و چه از منظر نقوش قرار گرفته بر روی آنها، از تنوعات زیادی برخوردار هستند؛ به طوری که مطالعه ریخت شناسی سنگ قبور و واکاوی نگاره های انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی و... قرار گرفته بر روی آنها، در کنار هم اطلاعات ارزشمندی را در ارتباط با باورها و اعتقادات مذهبی ایرانی - اسلامی، جامعه شناختی تاریخی، فرهنگ شناسی و... در اختیار قرار می دهد. سنگ قبرها، بنا بر اعتقادات و باورهای مذهبی و فرهنگ و جغرافیای هر منطقه، از تنوع چشمگیری برخوردار هستند. از جمله مهم ترین این دسته از سنگ قبرها از منظر معناشناختی و باورهای اسطوره ای، قوچ ها و شیرهای سنگی هستند که عموما در نیمه غربی ایران و بالاخص در شمال غرب و غرب ایران یافت می شوند. شکل و هیبت این سنگ قبرها، علاوه بر معانی اسطوره شناختی و کهن الگویی نسبت به هنر و آیین ایران باستان، نمادی از قدرت، صلابت، شجاعت، بزرگی، جایگاه اجتماعی و ابهت شخص متوفی هستند. این مقاله به شیوه توصیفی - تحلیلی و با توجه به مطالعات میدانی و کتابخانه ای، به دنبال کشف هم سویی بین فرم یا حجم با نقوش و تزیینات یا همان ارتباط بین معانی و مصادیق در سنگ قبور نوع قوچ سنگی و شیر سنگی موجود در گورستان های دوران اسلامی ایران است. بررسی ها نشان می دهد که سنگ قبرهای قوچ و شیر خود نمادی از بزرگی، رشادت، قهرمانی، بزرگی و شجاعت بوده و تمامی نقوش فرعی قرار گرفته بر روی بدنه این آثار نیز، به نوعی بازگوکننده و تداعی کننده این صفات و معانی بوده و در ارتباط و وابستگی کامل با حجم یا ریخت سنگ قبرها هستند.
کلیدواژگان: دوره اسلامی، ایران، سنگ قبور، قوچ سنگی، شیر سنگی -
صفحات 195-218اصفهان یکی از شهرهایی است که علیرغم فراز و نشیب هایش همچنان قسمت هایی از بافت تاریخی آن نسبتا سالم مانده است. دو عامل اقلیمی کمی بارش و پایین بودن رطوبت نسبی از طرفی و عدم وقوع زلزله های مخرب از طرف دیگر عواملی هستند که در سالم ماندن نسبی بافت قدیمی شهر بسیار موثر بوده اند. انتخاب محله جوباره از این نظر اهمیت دارد که به عنوان قدیمی ترین محله شهر اصفهان و یکی از مراکز مهم جمعیتی از پیشینه درخشان برخوردار است. جوباره اصلی ترین هسته اولیه شهر اصفهان و قدیمی ترین محله مسکونی آن است که قدمت آن بر اساس متون به دوره هخامنشی می رسد و مرکزیت استقرار یهودیان در آنجا بوده است. این محله از صدر اسلام تا قرن پنجم هجری به یهودیه معروف بوده است. در دوران سلجوقی این محله مرکزیتی خاص یافت و درست در مجاورت بناهای مهمی از جمله مسجد جامع و مجموعه دولت خانه سلجوقی و بازار و میدان شهر قرار گرفت. در این مقاله به دنبال پاسخ به پرسش های شامل: تاثیر محله جوباره در شکل گیری و رشد و گسترش شهر اصفهان در قرون اولیه اسلامی و نقش یهودیان به عنوان ساکنان بومی و اولیه آن در شکل گیری این محله تاریخی هستیم. روش تحقیق به کار گرفته شده در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است که بر اساس ابنیه و آثار موجود در بافت تاریخی این محدوده و شواهد موجود تاریخی و گزارش های مندرج در متون در بازه زمانی قبل از اسلام تا دوره صفوی است. با توجه به استدلال های ارایه شده در مقاله می توان نتیجه گرفت یکی از مهم ترین مراکز اصفهان در پذیرش اعراب مهاجر، محله جوباره بوده است. با سکونت اعراب در این محله و رونق روز افزون آن جوباره به شکل یک محله با اهمیت در آمد و با گذشت زمان از محله جی، آبادتر و بزرگ تر شد و بدین ترتیب تختگاه اصفهان از جی به یهودیه (جوباره) انتقال یافت.کلیدواژگان: اصفهان، جوباره، بافت تاریخی، مسجد جامع، دوران اسلامی
-
Pages 1-20Archaeological activities during the past two decades at Bishapour have revealed architectural structures, plaster-molding, seals and other objects from this valuable site. This city, which is one of the first Sasanian cities and capitals, has its own documented historic urban planning. Excavations in the city began in 1935 and archeological activities are still continuing. During archeological excavations at Bishapour, a few pieces of plaster-molding with human motifs were found. Stucco of this type has not reported from other Sasanian sites as yet. These pieces are mostly found in the ninth season of excavations at Bishapour that was conducted on the south of the mosaic porch and the cross-shaped hall of the royal residence. It appears that the plaster-molding embellishments were drawn on the walls all at once, and then the artist created the desired designs on the plasters with a tool like the relief drawknife or it was prepared in the form of molding and then installed in its place. In this paper, the data collection method was based on two paths: fieldwork and library sources. The present paper analyzes and introduces these findings in the context of the Sasanian plaster-molding art of the acient town of Bishapour. The article demonstrates that the Sasanian plaster-molding art was inherited from the Iranian past.Keywords: Sasanian civilization, Plaster-molding embellishments, human motifs, Bishapour
-
Pages 21-43Eastern Lorestan is one of the regions of the Central Zagros region where the fewest number of chronological studies related to the Bronze Age have been conducted. Chronological studies of the Central Zagros are more concentrated than other areas in the Gamasiab river areas in Nahavand and Kangavar. The chronological framework of Lorestan and Gamasiab valley face many problems concerning the Bronze Age. At present, the chronology of Gamasiab and Kangavar region is related to the 1970 and 1980s and so far, the volume and quality of archaeological findings has changed in this areas. In order to clarrify of the chronological status of East of Lorestan, stratigraphic excavation have been carried out at the mound of Gariran in Aleshtar. Excavations in this area have shown that the common pottery of the Bronze Age after the beginning of the Elamite period is a well-made painted pottery style called Godin III. Meanwhile, in the Gamasiab river basin, the Early Bronze Age is known by the Yaniq style. Based on the excavations at Gariran Tepe, it seems that the common cultures in the Bronze Age of Lorestan were mostly related to the western and southern regions of Lorestan. Yaniq pottery has not been obseved widely in this area. In this study, according to the findings obtained from the excavations at Gariran Tepe, the chronology has been adjusted according to the cultural and regional realities. According to this, the Early Bronze Age (early-to-mid third millennium BCE) has contined without any interruption at Gariran Tepe after the begining of the Elamite period. In this period of pottery, which is common to the old phases of old Godin III (which in Godin’s chronology belongs to the middle period of the Bronze Age) ancient Bronze polychrome pottery. In this study, we have attempted to answer the following questions: What is the chronology of eastern Lorestan during the Bronze Age, and, how can the exploration of Gariran Tepe’s stratigraphy be corrected given the chronological defects of eastern of Lorestan.Keywords: Bronze Age, chronological, Gariran tepe, East of Lorestan, East Central Zagros
-
Pages 45-67The study of architecture and architectural decorations is one of the most basic archaeological tools for the recognition of ancient cultures and societies. However, despite its importance as the prologue of Iranian architecture in the historical period (i.e., Median and Persian architecture), Iranian Iron Age architecture has been studied less than it deserves. Painted bricks and tiles— which are found across different regions of Iran, e.g., the Northwest, Luristan, and the Central Plateau at ancient sites such as Hasanlu, Qalaichi, Rabat, Baba Jan, Qoli Darvish, Sialk, Shamshirgah, and Gholam Tape—are among the most significant elements of Iron Age architecture, about which our knowledge has grown considerably over the last few decades. The present article deals with the descriptions of the aforementioned bricks and their typology. We try to show how much these bricks have been influenced by the art of neighboring nations. This article also aims to indicate the function of these painted bricks, and by extension, the function of the buildings on which these bricks are adorned. The research results suggest that these bricks can be divided into three distinct categories that are consistent with a triple political and geographical division of Iran during the first half of the first millennium BCE. The research also shows that despite the fact that these bricks have been influenced by the art of neighboring regions, they are indigenous and have been made by native artisans. It seems that the painted bricks of the Iranian Iron Age are mostly used in religious buildings and temples of this time.Keywords: Painted bricks, Iron Age, Mannea, Babajan, Central Plateau
-
Pages 69-92During the last half of the 4th century CE, we recognize the presence of a desert-dwelling tribe called the Huns or the Hephthalites, who invaded the northeastern borders of Iran, killing and looting. These people, who had flowed from western China to Central Asia, invaded northern Khorasan from time to time. The presence of such a great enemy forced several Sassanid kings to sally to the east to defend this important border, among them was Yazdgerd I, whose campaign to repel these invaders lasted seven years. The Dastgerd of Yazd Shaporan and the Bandian fire temple have been mentioned as Yazdgerd’s place of residence. Like Yazdgerd, Bahram V was also aware of the potential danger of nomads from the north and his presence on the front caused a heavy defeat for the Hephthalites. This is memorialized in the Bandian Dargaz, one of the fire temples of the Sassanid period. In the hall of this fire temple, the events of the war between Bahram V and the Hephthalite king are painted on stucco. In these stuccos, various scenes of Bahram V's departure from Ctesiphon to fight with the king of the Hephthalites has been shown in the form of successive motifs. The mentioned stuccos have been researched based on historical texts. In addition to the plaster motifs, the Sasanian Pahlavi inscriptions inscribed on the wall of the altar of the fire temple also provide additional context for some of these motifs. This fire temple, which was built during the time of Yazdgerd I, was developed further during the time of Bahram V, especially concerning the elaboration of stucco motifs. This fire temple was destroyed by the Hephthalites during the time of the Sasanian king Pirouz. Therefore, only a part of the lower part of the stucco remains. The present author's comments about some of the characters in this stucco have been criticized. We believe that this criticism, while welcome, has not been careful in matching motifs with some historical events.Keywords: Stucco, Heptali, Sasanian, : Bandian Dargaz, Bahram V
-
Pages 93-118Troglodyte Tahyagh is one of the important sites of the medieval Islamic period in Iran. During the first season of archaeological excavations at this site, in addition to identifying various architectural spaces, pottery and various beads, as well as other valuable artifacts such as various types of metal and bronze containers, gold coins and gold ornaments were found. In terms of variety and abundance, the metalwork of Tahyagh, it is one of the few known archaeological sites in Iran during the Middle Islamic period. Moreover, it is one of the few known sites of this period with this amount of metal artifacts of the Islamic period has been obtained in its excavations. This is important because the total number of archeological sites of this period, which have been found in archeological excavations with a large volume of different types of metal artifacts, does not exceed the number of fingers of one hand; at the same time, most of these sites have several stages of settlement and it cannot be said with certainty that all the metal artifacts discovered from them belong to a specific time period, such as what has been obtained at Nishapur. This is an indication of the importance of these works that yet have not been addressed in any research. In this regard, the main purpose of this study is to introduce and investigate the metal artifacts obtained from archaeological excavations at Tahyagh. The method of this research is based on field studies at the site and the identification of similar works in museums through library studies. In these studies, it was found that these objects were probably produced and used in the 12-13th centuries, based on comparative studies and the existence of evidence from coins of this period in the archaeological excavations of Tahyagh. In addition, some of these works were likely produced in Nishapur or Jorjan and exported to this area.Keywords: Metalwork, middle islamic period, Troglodyte, Tahyagh, Khomein
-
Pages 119-140
In 2014, the contractor company operating the Damghan-Neka gas transmission line demolished and exposed two Parthian burial mounds in the village of Vestemin. Vestemin is located 80 km south of Sari. The historic site of Vestemin includes the east cemetery, the west cemetery, the settlement site, the castle and the Islamic cemetery. Vestemin is the first Parthian site in Mazandaran that has been excavated. What distinguishes this cemetery from other Parthian cemeteries discovered in the Parthian cultural sphere is that its western cemetery contains family burial mounds, which are unique in terms of architecture. The burial mounds of Vestemin Cemetery have three sections: 1) rectangular spaces or corridors, 2) entrances or gates between the corridor and the crypt, and 3) the crypt room. All of the burials are mass graves. The number of people buried in the tombs varies from one to five, and the method of burial is mostly squat. Seals and ring seals with human, animal, bird, plant, geometric, rider and fireplace motifs are among the motifs found in the western burial mound cemetery. In using the seals as a gift, the gender of the deceased was does not seem to have been a determining factor. This collection of Parthian seals is unique in terms of the number and variety of seal designs.
Keywords: Parthian, Seal, ring seal, Pattern, Westmin -
Pages 141-166
Tepe "Chay" (1181 m asl) is a small site with an area of less than one hectare in and a height of 1 meter above the surrounding fertile lands, which is located 2.5 km southwest of Dizajdiz town and 10 km southeast of Khoy. The first season of excavation at the site was carried out in July and August of 2021 in order to delimit the site, to ascertain its exact extent as well as conduct soundings of the stratigraphy of the site to better understand its phasing, periodization and chronology. In this regard, nine test trenches were excavated in different parts of the site; of these, only three test trenches were located within the site’s limits and the rest were off-site. Based on the delimiting soundings the exact extent of the site was 7468 square meters. A stratigraphic trench (TR.10) was also excavated in the southwestern part of Tepe Chay and in total, 7.4 m of architectural, layers and cultural deposits were identified; virgin soil was reached at a depth of 8 meters. According to the typology of pottery obtained from the layers and their comparison with other sites of northwestern Iran, the a relative chronology of the site consists of four settlement phases belonging to 1) the Early Chalcolithic (Dalma culture) (Tepe Chay I); 2) Late Chalcolithic 1 (Pisdeli) (Tepe Chay II); 3) Late Chalcolithic 2 (Chaff-Faced Ware) (Tepe Chay III); and 4) Late Chalcolithic 3 (Chaff-Tempered with comb-design and perforated manqals). Futhermore a Kura-Araxes I (Tepe Chay IV) component is suggested for the sequence of the site. During the excavation, no cultural interruption or gap was observed between Late Chalcolithic and Kura-Araxes layers, and the evidence indicates a continuity and transition between these two periods. It is therefore possible that the Kura-Araxesian, like the Kul Tepe Hadishahr, originates from Late Chalcolithic society of Tepe Chay. Therefore, according to the results of the excavations of Tepe Chay as well as the excavations of Kul Tepe, Dozdaghi Khoy, Tepe Gijlar and Geoy Tepe, perhaps northwestern Iran can be introduced as one of the core centers for the formation of early stages of the Kura-Araxes culture. Evidence from the excavation also suggests a function of trade with neighboring areas, especially the prehistoric obsidian and salt trade for Tepe Chay.
Keywords: NW Lake Urmia, Tepe Chay, Relative Chronology, chalcolithic, Kura-Araxes I, Obsidian -
Pages 169-193
Tombstones in cemeteries are perhaps one of the most semantically complex human works of art. Tombstones deal with the most important and most painful event in human life, namely death and the hereafter. Tombstones exhibit great variety, both in general form and in their decorative motifs. Studying the morphology of the gravestones and exploring the human, animal, vegetal, geometric and other images, together they provide valuable information on Iranian-Islamic religious beliefs and historical sociology. Tombstones vary signficantly according to the religious beliefs and the culture and geography of each region. In the group of tombstones analyzed in this paper the most important, from the point of view of visual semantics and mythological beliefs, are rams and stone lions. This group of tombstones are generally found in the western half of Iran, especially in the northwest and west of Iran. This paper is a descriptive-analytical study of field and library studies, seeking to discover the congruence between tombstone form and motifs and ornaments, i.e., the relationship between meanings and patterns in gravestones and lion-like stones found in cemeteries of the era of Islam in Iran. Studies show that the ram and lion tombstones themselves are symbols of greatness, bravery, heroism, greatness and courage, and all the sub-motifs on the body of these works also somehow reflect these traits and meanings, and they are completely dependent on the volume or morphology of the tombstones. Finally, it can be concluded that the stone carving artist has chosen these motifs with full knowledge of the meanings of the shape of the tombstones as well as the motifs placed on them. Therefore, he has been looking for the connection and dependence between form and image in his artwork.
Keywords: Islamic era, Iran, gravestone, stone ram, Stone lion -
Pages 195-218Esfahan is one of the cities that, despite its ups and downs, retains part of its historic texture and is relatively healthy. Two factors have contributed to the maintenance of the relative health of the old city: relatively low rainfall and low relative humidity on the one hand, and the lack of destructive earthquakes on the other. The quarter of Jobareh (or Jubara) has a brilliant history as the oldest quarter in the city of Esfahan. The mosque is the main core of the city of Esfahan, and its oldest residential quarter dates back to the Achaemenid period; it is reknowned for the centrality of the establishment of the Jewish community there. This quarter was famous for its Jewish population from the beginning of Islam until the fifth century AH. During the Seljuk period, this quarter was located adjacent to important monuments, including the mosque and the Seljuk and market complex, and the city square. This paper tries to answer the following questions: what was the impact of the Jobareh quarter on the formation and growth of the city of Esfahan in the early Islamic centuries and what was the role of the Jews as its native and primary inhabitants in the formation of this historic quarter? The research method used in this study is descriptive–analytical, based on archaeological data including archaeological sites, cultural sites and all monuments ranging from pre-Islamic times to the Safavid period. According to the arguments presented in this paper, one can conclude that one of the most important centers of Esfahan for immigrant Arabs was the Jubara quarter, with the Arabs living in this quarter and with its growing prosperity, it became an important quarter; as time went on, it became larger than the Jay quarter, and the throne of Esfahan was thus transferred from Jay to Judea.Keywords: Isfahan, Jubra, Historical changes, masjid-e-jame, Islamic era
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.